Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στον εορτασμό των 200 ετών νεοελληνικής ελευθερίας, αξίζει να φωτίσουμε το κρίσιμο στοιχείο που διαμορφώνει και καθοδηγεί τον αρχαίο λαό μας, σε ιστορικό βάθος. Να αναρωτηθούμε. Ποιο είναι το αποφασιστικό σημείο που μπορεί να εξελίξει και να εμπνεύσει τον επόμενο αιώνα του ελληνικού βίου; Μονολεκτική η απάντηση: θάλασσα.
Το υγρό στοιχείο μπόλιασε καίρια την υπερτρισχιλιετή ύπαρξη και συναίσθηση της ελληνικότητας, ως εθνικού και πολιτισμικού δεσμού.
Οι Έλληνες, από την σύμπηξή τους ως έθνος στον νότο της Βαλκανικής, ταυτίστηκαν με την θάλασσα. Σπάνια κατοίκησαν συμπαγώς, περιοχές που απέχουν από τα παράλια απόσταση μεγαλύτερη από διακόσια χιλιόμετρα.
Ο Αγαμέμνονας και οι συναθροισμένοι στην Αυλίδα, πέρα από την Ωραία Ελένη, γνώριζαν ότι χωρίς την πτώση της Τροίας η πρόσβαση στον Εύξεινο Πόντο ήταν ανέφικτη. Μεταγενέστερα, οι Έλληνες, με αρχηγό τον Ίωνα, αποίκησαν τις Μικρασιατικές ακτές. Με τον δεύτερο αποικισμό, ξεχύθηκαν στην υπόλοιπη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο. Ο μύθος της αρπαγής της Ασιάτισσας πριγκίπισσας Ευρώπης από τον Δία, μεταμορφωμένο σε ταύρο, συμβολίζει αυτήν την μετατόπιση ισχύος.
Η έλλειψη στρατηγικού βάθους στην ελληνική χερσόνησο, κατέστησε αναγκαία την απόκτηση αποφασιστικής πρόσβασης σε όλα τα στρατηγικά σημεία που έλεγχαν τις θαλάσσιες οδούς στην Μεσόγειο.
Η θάλασσα γέννησε ανοικτούς ορίζοντες και αίσθημα ελευθερίας στους Έλληνες. Η ναυτοσύνη έφερε την ανάπτυξη του εμπορίου, του πλούτου και εκτόξευση του πολιτισμικού επιπέδου. Το εμπόριο, η μικροϊδιοκτησία και η ισότητα του οπλίτη – πολίτη στην στρατιωτική φάλαγγα, έφεραν την δημοκρατία. Η εν πλω επιβίωση δημιούργησε εξ ανάγκης, αξιοκρατία.
Αναπόφευκτη ήταν η αλλαγή προτύπου συμπεριφοράς και δράσης. Τούτο φαίνεται καθαρά στην μετάπτωση του εθνικού πρωταγωνιστή από τον Αχιλλέα στον Οδυσσέα, σύμφωνα με τα Ομηρικά έπη. Η χερσαία στρατιωτική νοοτροπία του ογκώδους και μεγαλοπρεπούς Αχιλλέα, αντικαθίσταται ως πρότυπο από τον επικοινωνιακά ευχερή, δολιχόδρομο και θηλυκό νου του περινούστατου θαλασσοπόρου Οδυσσέα. Σηματοδοτείται η στροφή από την ξηρά στην θάλασσα.
Ο χρησμός του Μαντείου των Δελφών προς τον Βύζαντα, τον αρχηγό των Μεγαρέων, ήταν εξόφθαλμα σαφέστατος: “Να ιδρύσεις αποικία απέναντι από την πόλη των τυφλών.”
Ο έλεγχος του Βοσπόρου είχε προηγηθεί από τους θαλάσσιους ανταγωνιστές των Ελλήνων, τους Φοίνικες. Αυτοί, είχαν κτίσει την Χαλκηδόνα στην ασιατική ακτή του Βοσπόρου.
Δεν είχαν αντιληφθεί, οι “τυφλοί” Φοίνικες ότι ο Κεράτιος κόλπος στην απέναντι ευρωπαϊκή ακτή δημιουργούσε άριστες προϋποθέσεις ευημερίας και στρατηγικού ελέγχου. Και οι Μεγαρείς, ίδρυσαν πάνω στον απάνεμο Κεράτιο την πόλη του Βυζαντίου.
Β. ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Από το στρατηγικό σημείο του Βυζαντίου, ο εκάστοτε κυρίαρχος της πόλης ελέγχει την διέλευση και την επικοινωνία ανάμεσα στις δύο μεγάλες θαλάσσιες λεκάνες του Ευξείνου Πόντου και της Μεσογείου.
Η πόλη αυτή είναι ο κλειδόλιθος κάθε πολιτικού σχηματισμού (αυτοκρατορίας ή κράτους) που θέλει να ελέγξει την Μικρά Ασία και την Βαλκανική Χερσόνησο ταυτόχρονα, μέσω της πολιτικής ενοποίησης των δύο ακτών του Αιγαίου.
Αυτή την πολιτική ενόραση είχε ο Μεγάλος Κωνσταντίνος όταν το 330μΧ. μετέφερε την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη.
Την ίδια βασική αρχή τήρησε η Βυζαντική Αυτοκρατορία, στον υπερχιλιετή βίο της. Την ίδια στρατηγική σκέψη ασπάστηκαν και οι Οθωμανοί, αφότου πέρασαν από την Μικρασία στην Βαλκανική Χερσόνησο το 1371. Αυτό οραματίζεται και η μετακεμαλική Τουρκία.
Το δίδαγμα είναι απλό. Όποιος ελέγχει την είσοδο του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων μπορεί να κυριαρχήσει και στις δύο ακτές του Αιγαίου. Όποιος ενώσει σε ένα κράτος τις δύο ακτές του Αιγαίου, ελέγχει την Ανατολική Μεσόγειο. Αποκτά παγκόσμιο ρόλο με την προσθήκη της Κύπρου ή και της Κρήτης.
Το ίδιο δίλημμα είχε αντιμετωπίσει ο Δαρείος μετά την Ιωνική Επανάσταση το 499 π.Χ.. Όσο οι Έλληνες της ευρωπαϊκής ακτής του Αιγαίου είναι ελεύθεροι, οι Ίωνες δεν θα είναι πειθήνιοι υπήκοοι του Μεγάλου Βασιλιά και η Μικρασία επισφαλής. Το γεγονός ότι ο Δαρείος και ο Ξέρξης δεν κατάφεραν να επιβληθούν των Ελλήνων στον Μαραθώνα, στην Σαλαμίνα και στις Πλαταιές, τους κόστισε την κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο ενάμιση αιώνα μετά.
Και πού νίκησαν οι Έλληνες τους Πέρσες; Στην θάλασσα. Τα ξύλινα τείχη του χρησμού των Δελφών και η πολιτική ιδιοφυΐα του Θεμιστοκλή δρομολόγησαν φιλοπρόοδα τον ρου της ιστορίας. Η τεχνολογική υπεροχή της τριήρους έναντι του βαρέως περσικού στόλου και η μαχητικότητα των Ελλήνων στην θάλασσα, τους έδωσαν αποφασιστικά τον έλεγχο του Αιγαίου, της Κύπρου και της Ανατολικής Μεσογείου μετά τις ναυμαχίες στην Σαλαμίνα, στην Μυκάλη και στον Ευρυμέδοντα ποταμό.
Καθ’ όλη την βυζαντινή περίοδο, το μυστικό υπερόπλο του υγρού πυρός έσωσε την Κωνσταντινούπολη από τους πολιορκητές Πέρσες, Αβάρους, Ρώσους και Άραβες. Οι Βυζαντινοί είχαν πάντα πλεονέκτημα στους θαλάσσιους αγώνες, με το υγρό πυρ και το ετοιμοπόλεμο ναυτικό.
Και πάλι το συμπέρασμα είναι απλό: Όσο οι Έλληνες ελέγχουν την θάλασσα, κυριαρχούν. Όταν χάσουν τον έλεγχό της, αγγίζουν τα όρια του αφανισμού.
Η σκοτεινότερη περίοδος της Ελληνικής Ιστορίας είναι τα επτακόσια χρόνια από το 1071 έως το 1774, με τον έλεγχο της καθ ημάς Ανατολής από Λατίνους και Οθωμανούς.
Το 1081, ο “τυφλός” Αλέξιος Κομνηνός παραχώρησε εμπορικά προνόμια στην Βενετία και την Γένοβα. Οι Βυζαντινοί έχασαν την θάλασσα και δεν ναυπηγούσαν πια. Εκατόν είκοσι χρόνια μετά, το 1204, έπεφτε η Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους με επικεφαλής τον Βενετσιάνο δόγη Ερρίκο Δάνδολο. Η πρώτη άλωση και η απώλεια του εμπορίου στην Μεσόγειο, που συνεχίστηκε να διεξάγεται από τις νεαρές ιταλικές πόλεις, έφερε την δεύτερη άλωση το 1453 από τον Μωάμεθ. Ολοκληρώθηκε έτσι η υποδούλωση του Ελληνισμού στους ξένους. Οι Ίσαυροι με φιλολαϊκή πολιτική δυνάμωσαν τον πληθυσμό και έσωσαν το Βυζάντιο από τους Άραβες. Η εξοντωτική φορολογία καθώς και οι πολιτικές διαμάχες και αδικίες των υστεροβυζαντινών, κατέστησαν τους Σελτζούκους και τους Οθωμανούς, εδαφικούς κληρονόμους του Ελληνισμού της Ανατολής.
Με την ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774, οι Έλληνες μπορούσαν να εμπορεύονται ελεύθερα, υψώνοντας την ρωσική σημαία στα πλοία τους. Και τους άρκεσε μόλις μιάμιση γενιά, για να κυριαρχήσουν ναυτικά στις ιστορικές τους θάλασσες και να γεννήσουν Κολοκοτρώνηδες, Καραϊσκάκηδες, Κανάρηδες και Μπουμπουλίνες.
Ακόμα κάτι πολύ σημαντικό, ελάχιστα γνωστό. Η καταπνιγμένη Ελληνική Επανάσταση από τον Ιμπραήμ δεν σώθηκε μόνο από το Ναυαρίνο και από την νίκη των Ρώσων στην μάχη της Αδριανούπολης. Οι επαναστατημένοι Ελληνες, ναυτικοί και πειρατές, ικανοί όσο κανείς άλλος στην θάλασσα, με ορμητήρια την Γραμπούσα και άλλες ξέρες του Αιγαίου, είχαν αδρανοποιήσει με τα ρεσάλτα τους το εμπόριο στην Ανατολική Μεσόγειο. Χρειαζόταν η ίδρυση Ελληνικού Κράτους για να γίνουν οι πειρατές στρατιώτες του και να μπορεί η παγκόσμια κοινότητα, ιδίως η Γηραιά Αλβιών, να διέρχεται άφοβα τις ελληνικές θάλασσες. Η ελληνική ναυτοσύνη εμπόδιζε την θαλάσσια μεταφορά τουρκικού στρατού από την Μικρασία, τόσο κατά την Επανάσταση του 1821, όσο και στους Βαλκανικούς Πολέμους.
Το Αιγαίο ξανάγινε ελληνικό με το θωρηκτό Αβέρωφ το 1912. Και από τα συντρίμμια της Μικρασιατικής Καταστροφής, η Ελλάδα κατόρθωσε να κρατήσει τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, τουλάχιστον. Όταν ο Βενιζέλος υπέγραφε το Ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας το 1930, έλεγε, ότι θα έχει διάρκεια για μια γενιά. Γνώριζε ότι θα επανέλθει το μπρα ντε φερ των δύο ακτών του Αιγαίου. Τον έλεγχο που δεν κατόρθωσαν οι Έλληνες το 1919, θα προσπαθούν να αποκτήσουν οι γείτονές τους για τις επόμενες δεκαετίες, αρχής γενομένης από το 1974.
Η πλημμυρίδα ισχύος, σε αυτή την ιστορική φάση, φαίνεται να γέρνει καταλυτικά στην ασιατική πλευρά του Αιγαίου. Η ακτή που υπερέχει σε δύναμη, θα βλέπει πάντοτε να ορθώνεται μπροστά της, το δίλημμα του Αγαμέμνονα και του Δαρείου. Όποιος ενώσει πολιτικά τις δύο όχθες του Αιγαίου, ελέγχει την Ανατολική Μεσόγειο και γίνεται παγκόσμιος παίκτης. Δεν είναι θέμα προσώπων, μόνο. Η Ιστορία είναι η μήτρα που γεννά πρόσωπα. Σε αυτό ακριβώς το πεδίο αμύνεται ο Ελληνισμός σήμερα.
Η συνθήκη της Λωζάνης, το 1923, έδωσε τα Στενά στην Τουρκία και το Αιγαίο στους Έλληνες. Και το δυτικό σύστημα κράτησε την Κύπρο ως δέλεαρ και φόβητρο ταυτόχρονα για τους δύο γεωπολιτικούς ανταγωνιστές. Τούτο, προκειμένου αμφότεροι να παραμείνουν πιστοί στον Ατλαντισμό. Όποιος αποκλίνει από την Δύση, μειώνεται ο ρόλος του στην Κύπρο.
Η Τουρκία δια των Στενών και της Μικρασίας ελέγχει απόλυτα την χερσαία διαδρομή από την Δύση προς την Μέση Ανατολή. Αν κατόρθωνε ποτέ να ελέγξει αδιάκοπτα και την θαλάσσια οδό, αυτό θα ήταν μοιραίο για την τύχη του Ελληνισμού. Επίσης, άκρως επικίνδυνο για την Δύση και τους λαούς της Μέσης Ανατολής. Εκεί ακριβώς έγκειται η στρατηγική αξία του Καστελόριζου και της θαλάσσιας επήρειάς του. Η πρόσβαση στις ακτές είναι ζωτική για τους Έλληνες.
Στις διαπραγματεύσεις για την λύση του Κυπριακού, μείζον για τους Έλληνες είναι το εδαφικό. Και οι εισβολείς, προτίθενται να επιστρέψουν, έστω και με φειδώ, κατεχόμενα εδάφη, έναντι αναγνώρισης, αλλά όχι ακτογραμμές. Και ποτέ παράλιες γαίες στην ανατολική Κύπρο, απέναντι από την ακτή της Φοινίκης. Η Καρπασία δεν επιστρέφει με διαπραγματεύσεις. Γνωρίζουν την πεμπτουσία και την πηγή ισχύος των Ρωμιών.
Ποιος δεν παρατηρεί τον κίνδυνο αφελληνισμού στην ακτοπλοΐα και στις λιμενικές υποδομές της χώρας; Και ποιος δεν αντιλαμβάνεται τι σημαίνει κλείσιμο και μαρασμός των ελληνικών ναυπηγείων; Είναι “τυφλός” όποιος δεν τα βλέπει ως κρισιμότατα διακυβεύματα. Η θαλάσσια τεχνογνωσία και εκμετάλλευση είναι το νευρικό σύστημα του ελληνικού οργανισμού, διαχρονικά. Όποιος εναντιώνεται στα καίρια, αυτός είναι ο κύριος ενάντιος.
Τον ίδιο χρόνο, το πολεμικό ναυτικό μας διατηρεί υψηλότατη θέση στην διεθνή αξιολόγηση. Επίσης, η ελληνόκτητη εμπορική ναυτιλία είναι πρώτη στον κόσμο. Κατέχει το 20% του παγκόσμιου στόλου με τα πλέον σύγχρονα σκάφη στην κατοχή της. Ωστόσο, συναλλάσσεται μακριά και δεν επιδρά με ανάλογη σημαντικότητα στον μητροπολιτικό Ελληνισμό.
Γ. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ
Η θάλασσα ήταν πάντοτε η απάντηση στα ελληνικά αδιέξοδα. Στην ταινία “Μικρά Αγγλία” του Βούλγαρη, αποτυπώνεται η άφθαστη γνώση των ναυτικών μας για τις συνήθειες στα πέρατα του κόσμου. Στα νυκτέρια των νησιωτών, συζητούνταν πληροφορίες για τρόπους ζωής και κατορθώματα σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Η Γη ήταν ένα χωριό στα μάτια τους.
Ένα εξωστρεφές έθνος, με την περίφημη κοσμοπολίτικη αστική τάξη του Μεσοπολέμου, που έστελνε με πλεονεκτικά αισθήματα τα τέκνα του στα πέρατα της Γης, εξελίχθηκε σε κατά βάση κρατικοδίαιτο λαό. Τούτο ερμηνεύει πολλά.
Στο βιβλίο του, “Στρατηγικό Βάθος”, ο Νταβούτογλου, γράφει στοχευμένα : “Στην εποχή μας, τους πυρήνες των νέων κέντρων ισχύος του κόσμου θα αποτελέσουν οι κοινωνίες που διατηρούν ακμαία την αυτοπεποίθησή τους. Αντίθετα, οι κοινωνίες που έχασαν την αυτοπεποίθησή τους και αποδέχθηκαν να γίνουν περιφερειακά στοιχεία άλλων κοινωνιών, μετά από μια ψυχολογική κατάρρευση, θα αντιμετωπίσουν και τον κίνδυνο της στρατηγικής τους διάλυσης.”
Δεν νοείται ανάκτηση διεθνούς αυτοπεποίθησης χωρίς παραγωγική ανάταξη, παιδεία και οικειοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας αιχμής. Τα ερωτήματα για την δυσχερή δημογραφική, πνευματική και οικονομική πραγματικότητα του Ελληνισμού, δεν έχουν άλλη μακροϊστορική λύση. Θάλασσα.
Ο συντονισμός του ψυχισμού με την γεωγραφία υποχρεούται να λειτουργήσει ενεργητικά. Ο επόμενος κύκλος θριάμβου και αυτοπεποίθησης της χώρας, απορρέει και σχετίζεται με αυτήν.
Η πρόκληση τρέχουσας γενιάς είναι η οριοθέτηση και εκμετάλλευση των θαλασσίων ζωνών της ελληνικής επικράτειας. Η διεθνής συνθήκη για το δίκαιο της θάλασσας (Μοντέγκο Μπέι, 1982) διαμόρφωσε ευνοϊκότατες συνθήκες για τον Ελληνισμό.
Αποκλειστική, Οικονομική Ζώνη, δηλαδή θαλάσσια στήλη και υπέδαφος έως 200 ναυτικά μίλια περιμετρικά, διαθέτουν η ηπειρωτική ακτογραμμή καθώς και τα νησιά που έχουν ή μπορούν να στηρίξουν αυτόνομη οικονομική ζωή.
Η υλοποίηση του Δικαίου της Θάλασσας, στην καθ’ ημάς Ανατολή, τετραπλασιάζει την έκταση της πατρίδας μας. Μπορεί να ενώσει μέσω του Καστελόριζου την ελλαδική ΑΟΖ με την κυπριακή. Παρέχει στην χώρα κυριαρχικά δικαιώματα από τα Στενά του Οτράντο έως την ακτή της Λεβαντίνης και από τον Κόλπο της Σύρτης έως τον Ελλήσποντο. Επαναφέρει τους Έλληνες σε γεωγραφικούς ρόλους που είχαν μόνο κατά την ελληνιστική και την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών.
Η εδαφική οριοθέτηση του Ελληνικού Κράτους διήρκεσε 130 αιματηρά χρόνια. Συνεπώς, είναι δυσχερές να καθοριστούν οι θαλάσσιες ζώνες σύντομα. Τούτο κυρίως διότι, οι εξ ανατολής γείτονες δεν αναγνωρίζουν το διεθνές δίκαιο της θάλασσας και δεν το υπογράφουν.
Δεν συντρέχει λόγος για παροξυσμό, ούτε είναι επιτρεπτή η αδράνεια. Υπάρχει όμως χώρος για πολύ εργασία, εξαντλητικό διάλογο και συνεργασίες. Το 2020 έφερε τις συμβιβαστικές συμφωνίες οριοθέτησης με την Ιταλία και την Αίγυπτο. Το 2021 ξεκίνησε με την επέκταση των 12 ναυτικών μιλίων στο Ιόνιο.
Τα δικαιώματα αλιείας, εκμετάλλευσης και μεταφοράς του υποθαλάσσιου πλούτου δίνουν καινοφανείς δυνατότητες Η ανάπτυξη δεξιοτήτων στην σύγχρονη ναυπηγική, η τεχνογνωσία στην άντληση και την διύλιση, η επιστήμη της οικολογικά αβλαβούς μεταφοράς και μεταποίησης ορυκτών προϊόντων και η σοφή διάθεση των κερδών, ανοίγουν σπουδαίες προοπτικές.
Στην αρχαιότητα, η ανακάλυψη αργύρου στα μεταλλεία του Λαυρίου, δεν αρκούσε για να σώσει τους Αθηναίους από τον Περσικό κίνδυνο. Χρειαζόταν και η πολιτική παρουσία του Θεμιστοκλή για να κατευθύνει τα κέρδη στην ναυπήγηση στόλου. Αλησμόνητη μένει και η κατάληξη των πολιτικών παθών, αρχαιόθεν. Η κατάρα της διχόνοιας, που εκστόμισε η Εκάβη στην κατακτημένη Τροία, διαρκεί. Ο νικητής της Σαλαμίνας, πέθανε εξόριστος από τους συμπατριώτες του, τρόφιμος του Αρταξέρξη. Όμως, όταν πιαστεί ο σφυγμός του συντονισμού, η Ανταλκίδειος Ειρήνη απέχει μόλις 55 χρόνια από τα Γαυγάμηλα.
Δ. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
Επομένως, θάλασσα.
Στα 200 χρόνια από την ελληνική ελευθερία, αναδεικνύεται το υγρό στοιχείο του Θαλή, ως απάντηση ιστορικού βάθους. Διακρίνεται τι έφταιξε στο παρελθόν, τι εξελίσσεται ως εν δυνάμει θρίαμβος ή καταστροφή και τι λυτρώνει σήμερα. Φωτίστηκε η γεωπολιτική διελκυστίνδα χιλιετιών και οι ανατροπές που φέρνει η εκατέρωθεν πλημμυρίδα ισχύος. Τούτα, για να ξέρουμε και να στοχοπροσηλωθούμε.
Η ανασυγκρότηση της αυτοπεποίθησης του Ελληνισμού είναι άμεσα συνδεδεμένη με την παραγωγική του βάση, την ανάταξη των αξιών και την δίκαιη αναδιανομή του κοινού αγαθού.
Τι άραγε θα συζητείται περί Ελληνισμού το έτος 2121, σε έναν κόσμο που μεταμορφώνεται σε ηλεκτρονικό περιβάλλον και αποκτά μέσω της 4ης τεχνολογικής επανάστασης, αδιανόητες δυνατότητες; Τι αναμένει ο μελλοντικός κόσμος της βιοτεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης από έναν μικρό λαό με μεγάλες αποδώσεις και σωρευμένες στρεβλώσεις;
Ο Ελληνισμός, αποτελεί αυτοτελή και ενδιάμεση πολιτιστική πρόταση οικουμενικών διαστάσεων, ανάμεσα στην απέραντη Ανατολή και την άπειρη Δύση. Στο αιώνιο δίλημμα, πρόσωπα ή πράγματα, έδωσε αποφασιστικά την ανθρωποκεντρική απάντηση. Μνημονεύει, δια του Ευαγγελίου, την θέαση του Ηρακλείτου “της των πάντων ενώσεως”. Δημιούργησε την επιστημονική σκέψη με τους προσωκρατικούς στις ακτές της Ιωνίας. Γέννησε την δημοκρατία ως απάντηση στον τρόπο διοίκησης του κόσμου. Έπαιξε θέατρο για την τέρψη και την κάθαρση. Έγραψε φιλοσοφία και ύμνησε το κάλλος. Διέπλασε τον Χριστιανισμό ως αγάπη, δια των Πατερικών κειμένων. Σμίλεψε την ισχύ και την σοφία στα γραπτά και τα μνημειώδη έργα του. Δημιούργησε και συντηρεί, ως ομιλούσα, την άφθαστη περικαλλή γλώσσα της επιστήμης και της διανοητικής πλαστικότητας. Προέταξε το μέτρο και το “γνώθι σ΄ αυτόν” ως στοιχεία συνύπαρξης, ενδοσκόπησης και ερμηνείας.
Το ερώτημα άνθρωπος και πνεύμα, θα βρίσκει πάντα απάντηση στην θέαση του Παρθενώνα. Η υπέρβαση του ανθρώπου υπέρ Ελευθερίας, θα φέρνει στην συλλογική μνήμη τις Θερμοπύλες, το Μεσολόγγι και το Αρκάδι.
Ο κοινοτισμός ως τρόπος ζωής, το φιλότιμο και η λεβεντιά ως αισθήματα, όψεις και συμπεριφορές είναι εδώδιμα είδη, υπέροχες συνεισφορές στην ποιότητα ζωής της Οικουμένης.
Αυτός ο λαός, που βλέπει στις ακρογιαλιές και στα όρη του το ίδιο φως και εικόνες με τον Όμηρο, τον Περικλή, την Ειρήνη την Αθηναία, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, τον Κοσμά τον Αιτωλό, τον Καποδίστρια, τον Καβάφη και τον Σεφέρη, δεν θα παύσει να εκπλήσσει θετικά την Ανθρωπότητα.
Η επιστροφή στην θάλασσα είναι στροφή στην πηγή του ψυχισμού και της έμπνευσης των Ελλήνων. Είναι στροφή στο πνεύμα και στην ύλη που θα ετοιμάσει τον επόμενο ιστορικό κύκλο ανάταξης και αισιοδοξίας.
Χρόνια πολλά Συνέλληνες και η Ελευθερία να μας οδηγεί!
* Ο κ. Νίκος Σκουλάς είναι δικηγόρος και περιφερειακός σύμβουλος Κρήτης
